10-njy maýda Türkmenistanyň Prezidenti Serdar Berdimuhamedow 2024 — 2028-nji ýyllar üçin ýurtda biotehnologiýany ösdürmek boýunça döwlet maksatnamasyny tassyklaýan karara gol çekdi. Ýurduň tehniki ylymlarynyň doktory Allaberdi Ylýasow «CentralAsia.news»-yň habarçylaryna bu ylmyň aýratynlyklary barada aýtdy.
Biotehnologiýa 20-nji asyryň ahyrynda dünýä ylymlarynda we ykdysadyýetinde ileri tutulýan ugurlaryň birine öwrülen fizika ýaly häzirki zaman biologiýasynda möhüm rol oýnaýar. Häzirki zaman biotehnologiýasy dürli maksatly täze önümleri döretmek ylmydyr.
Türkmenistanda biotehnologiýalary işjeň ösdürmek üçin zerur çeşmeler we mümkinçilikler bar. Häzirki wagtda degişli çig mal serişdeleriniň bardygyna garamazdan, olaryň mümkinçilikleri entek doly durmuşa geçirilmedi. Muňa garamazdan, biotehnologiýany ösdürmek ýurduň hökümet syýasatynda aç-açan kesgitlenen meseledir.
Türkmenistanda ýerli ösümlik dünýäsine esaslanýan derman senagatynyň ösmegine uly ähmiýet berilýär. Häzirki wagtda ýurtda ösümlikleriň aýratynlyklaryny öwrenmäge we ýüze çykarmaga gönükdirilen giňişleýin gözlegler alnyp barylýar.
Bu etapda, türkmen halkynyň Milli Lideri Gurbanguly Berdimuhamedowyň «Türkmenistanyň derman ösümlikleri» atly ylmy we ensiklopedik işi bilen uly goldaw berilýär. Bu kitap, Türkmenistandaky hünärmenler we daşary ýurtly hünärmenler üçin ösümlik lukmançylygy barada möhüm material boldy. Mundan başga-da, ýurt derman senagatyny we biotehnologiýany mundan beýläk-de ösdürmek üçin strategiýalary işläp düzýär.
Häzirki wagtda Türkmenistanyň biofarmasewtika, nanobiotehnologiýa, biomedisina, agrobiotehnologiýa, senagat biotehnologiýasy, bioenergetika we azyk senagaty ýaly pudaklarda innowasion biotehnologiki önümlere bolan islegi höweslendirmek üçin çäreleri işläp düzmek zerurlygy ýüze çykýar.
Dünýä ykdysadyýetinde biotehnologiýanyň işjeň ýaýramagy bar. Adaty ykdysadyýetden täze görnüşe geçmek islegi, innowasiýa we dürli pudaklarda, şeýle hem gündelik durmuşda biotehnologiýalaryň giňden ornaşdyrylmagyna esaslanýan bioekonomiýa ösýär.
Türkmenistan beýleki ösen ýurtlar ýaly biotehnologiýa ylymlaryny ösdürmäge işjeň gatnaşýar. Häzirki wagtda ýurt biotehnologiýa pudagyny goldamak, ileri tutulýan innowasiýa we maýa goýum taslamalaryny durmuşa geçirmek we bio-senagatyň ähli pudaklarynda önümçiligi giňden ornaşdyrmak üçin infrastrukturany ösdürmegi meýilleşdirýär.
Türkmenistan Ylymlar akademiýasy biotehnologiýanyň köp ugurlarynda işjeň gözlegler geçirýär. Alymlar şahsylaşdyrylan lukmançylyk üçin biosensorlary we bioçipleri taýýarlaýarlar, şeýle hem bio-ýangyç we biodegrirlenip bilinýän materiallary döretmegiň üstünde işleýärler.
Nebit we gaz pudagynda daşky gurşaw meselelerini çözmek, önümçilik desgalarynyň ömrüniň ähli döwürlerinde daşky gurşawa ýaramaz täsirini azaltmaga gönükdirilen köp ölçegli meseledir. Mundan başga-da, bar bolan önümçilik desgalarynda hapalaýjy zyňyndylary azaltmak we galyndylary gaýtadan öndürmek, şeýle hem toplanan daşky gurşawa ýetirilen zyýany ýok etmek meseleleri işjeň bolup galýar.
Biotehnologiýa, kapitalizasiýa boýunça dünýä ykdysadyýetiniň esasy pudaklarynyň arasynda üçünji ýerde durýar, bank we nebit we gaz pudaklaryndan soň ikinji ýerde durýar. Bu amaly ylym bioekonomiýanyň ösüşinde möhüm rol oýnaýar. Önümçilik proseslerini gowulandyrmaga, önümiň hilini ýokarlandyrmaga we bazardaky harytlaryň görnüşini giňeltmäge kömek edýär.
Biotehnologiýadaky ösüşler azyk howpsuzlygyny ýokarlandyrmaga kömek edip biler. Mysal üçin, kesellere we zyýankeşlere garşy durnukly ösümlik görnüşlerini ösdürip, hiline gözegçilik we öndürijiligi ýokarlandyrmak üçin täze usullary işläp düzmek arkaly. Mundan başga-da, biotehnologiýa jemgyýetiň saglygyny gowulaşdyrmakda möhüm rol oýnaýar. Ol hem täze dermanlary, sanjymlary we keselleri anyklamagyň has gowy usullaryny ösdürmek arkalydyr.
Azyk howpsuzlygy hünärmenleri önümiň hiline gözegçilik etmekde täze çemeleşmeleri döretmek üçin biotehnologiki usullary ulanýarlar. Mysal üçin, biotehnologiýa iýmitdäki patogen mikroorganizmleri ýüze çykarmak üçin ulanylyp bilner, bu ýokanç keselleriň ýaýramagynyň öňüni almaga we sarp edijileriň saglygyny goramaga kömek edýär. Bu täzelikler, iýmitiň saklanyş möhletini goramagyň we uzaltmagyň täze usullaryna hem alyp barýar. Umuman aýdanyňda, biotehnologiýanyň ösüşi ýurtlaryň ykdysady we sosial abadançylygyny ýokarlandyrmak üçin möhüm ähmiýete eýe.
Türkmenistan bu ugurda işjeň işleýär we möhüm tagallalary edýär. Mysal üçin, 15-17-nji maý aralygynda Türkmenistanyň Söwda-senagat palatasynyň sergi merkezinde häzirki zaman azyk önümçiligi tehnologiýalarynyň halkara sergisi geçirildi. Serginiň maksady, ösen azyk önümçiligi tehnologiýalaryny alyş-çalyş etmekde halkara hyzmatdaşlygy güýçlendirmek, bu ugurda ygtybarly ulgam döretmek usullaryny işläp düzmek we olary amaly durmuşa geçirmekden ybarat boldy.
Mundan başga-da, 13-nji maýda Türkmenistan Ylymlar akademiýasynyň Tehnologiýa merkezinde, tassyklamagyň girizilmegine bagyşlanan ylmy we amaly forum, “Biotehnologiýa - bioekonomiýanyň durnukly ösüşi üçin mümkinçilik» atly sergi geçirildi. «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurtda biotehnologiýany toplumlaýyn ösdürmek üçin 2024-2028-nji ýyllar üçin maksatnamasynyň» çäklerinde geçen çärä gözleg edaralarynyň wekilleri, alymlar, mugallymlar we uniwersitet talyplary gatnaşdy.
